Witamina K – funkcje, źródła, niedobór, nadmiar

 

Witamina K to nazwa grupy związków chemicznych występujących naturalnie w dwóch postaciach – witaminy K1 i witaminy K2 oraz w syntetycznej formie witaminy K3. Związki te różnią się między sobą pochodzeniem, funkcjami, jakie pełnią w organizmie oraz stopniem wchłaniania jelitowego.

Witamina K1 (filochinon lub fitomenadion) syntetyzowana jest przez rośliny.

Witamina K2 (menachinony) występuje w niektórych produktach pochodzenia zwierzęcego, głównie jednak wytwarzana jest przez bakterie jelitowe.

Witamina K3 (menadion) produkowana jest sztucznie, w przyrodzie naturalnie nie występuje.

Zarówno witamina K1, jak i witamina K2 są rozpuszczalne w tłuszczach. Witamina K3 rozpuszcza się w wodzie lub w tłuszczach.

 

Jakie funkcje w organizmie pełni witamina K?

• odgrywa kluczową rolę w procesie krzepnięcia krwi, konieczna do tworzenia czynników krzepliwości krwi,

• uczestniczy w metabolizmie kości wpływając na ich prawidłowy stan,

• bierze udział w hamowaniu powstawania blaszki miażdżycowej, zapobiega zwapnieniu tętnic,

• działa synergistycznie wraz z wapniem i witaminą D – dzięki niej wapń osadza się w kościach, a nie w organach, stawach, czy na ścianach tętnic,

• wykazuje działanie przeciwnowotworowe – m. in. w przypadku raka wątroby, piersi, jajników, okrężnicy, płuc, nerki, krwi, żołądka, pęcherzyka żółciowego, prostaty,

• chroni przed cukrzycą pomagając regulować gospodarkę cukrowo-insulinową,

• działa przeciwgrzybiczo i przeciwbakteryjnie, ma także właściwości przeciwbólowe i przeciwzapalne,

• zmniejsza obfite krwawienia menstruacyjne,

• stosowana zewnętrznie w preparatach kosmetycznych poprawia wygląd skóry naczynkowej, redukuje zaczerwienienie i widoczność rozszerzonych naczynek krwionośnych,

 

Jakie są źródła pokarmowe witaminy K?

Brokuły, seler, rzepa, szpinak, kapusta kiszona, brukselka, ogórek, sałata rzymska, rzeżucha, lucerna, mniszek lekarski, pokrzywa zwyczajna, natto, marchew, pomidory, awokado, boćwina, kapusta włoska, szparagi, kabaczki, zielony groszek, kalafior, ostropest plamisty, fasolka zielona, brzoskwinie, pomarańcze, ziemniaki, natka pietruszki, zielona herbata, kukurydza, groch, soja, truskawki, olej sojowy, olej rzepakowy, oliwa z oliwek, pomidory, margaryna,  sery – szczególnie holenderskie, szwajcarskie i niemieckie, wątróbka kurza, wątroba wołowa, mięso, żółtka jaj, jogurt, jabłka.

 

Co pogarsza, a co poprawia wchłanianie witaminy K?

Witamina K wchłaniana jest w jelicie cienkim. Absorpcja witaminy K2 dzięki lepszej rozpuszczalności w tłuszczach oraz łatwiejszemu przenikaniu przez błony komórkowe w jelicie jest niemal całkowita. Witamina K1 tymczasem przyswajana jest tylko w maksymalnie 15%.

Wchłanianie witaminy K utrudnia brak niewielkiej choćby ilości tłuszczu w pożywieniu, światło, promieniowanie jonizujące, alkohol, środowisko silnie zasadowe, spożywanie mięsa i wędlin zawierających antybiotyki, mrożenie żywności, antykoagulanty, aspiryna, antybiotyki.

Witamina K w miarę dobrze znosi obróbkę termiczną. Jej przyswajanie poprawia biotyna i tłuszcz. Magazynowana jest głównie w wątrobie.

 

Jakie jest zalecane dzienne spożycie witaminy K?

•  niemowlęta do sześciu miesięcy – 5 μg/dobę

•  niemowlęta od sześciu miesięcy do roku – 10 μg/dobę

•  dzieci od roku do trzech lat – 15 μg/dobę

•  dzieci od czterech do sześciu lat – 20 μg/dobę

•  dzieci od siedmiu do dziewięciu lat – 25 μg/dobę

•  dzieci od dziesięciu do dwunastu lat – 40 μg/dobę

•  dzieci od trzynastu do piętnastu lat – 50 μg/dobę

•  dziewczęta od szesnastu do osiemnastu lat – 55 μg/dobę

•  chłopcy od szesnastu do osiemnastu lat – 65 μg/dobę

•  kobiety dziewiętnaście lat i więcej – 55 μg/dobę

•  kobiety w ciąży – 55 μg/dobę

•  kobiety karmiące – 55 μg/dobę

•  mężczyźni dziewiętnaście lat i więcej – 65 μg/dobę

 Normy opracowane zostały przez Instytut Żywności i Żywienia.

 

Komu grozi niedobór witaminy K?

Hiperwitaminoza witaminy K występuje rzadko, ponieważ duża jej część produkowana jest przez bakterie jelitowe w przewodzie pokarmowym, a nie tylko dostarczana z pożywienia.

Wyjątek stanowią noworodki i niemowlęta ze względu na niewystarczająco rozwiniętą u nich florę bakteryjną jelit oraz niską zawartość witaminy K w mleku matki. Z tego powodu po urodzeniu otrzymują one dawkę profilaktyczną tej witaminy.

Do niedawna u dzieci karmionych piersią dodatkową suplementację witaminy K zalecało się do ukończenia przez nie trzeciego miesiąca życia. W przypadku dzieci karmionych sztucznie nie było takiej potrzeby, gdyż mieszanki mleczne i preparaty mlekozastępcze są w nią wzbogacone.

Obecnie przyjmuje się, że podanie noworodkowi w ciągu pierwszych pięciu godzin po porodzie 1 mg witaminy K w domięśniowym zastrzyku chroni go wystarczająco przed chorobą krwotoczną i powoduje, że nie jest potrzebna dodatkowa suplementacja.

Niedobór witaminy K wystąpić może także u osób będących na diecie beztłuszczowej, cierpiących na zaburzenia wchłaniania i niedostateczne wydzielanie żółci, stosujących długotrwałe kuracje antybiotykowe niszczące naturalną florę bakteryjną oraz przyjmujących leki przeciwzakrzepowe i duże dawki witaminy E.

 

Jakie są objawy niedoboru witaminy K?

• niska krzepliwość krwi,

• krwotoki wewnętrzne, np. z układu moczowego i jelit,

• krwotoki zewnętrzne, np. z dziąseł i nosa,

• wydłużenie okresu powstania skrzepu po skaleczeniu i powolne gojenie się ran,

• problemy z prawidłową mineralizacją kości,

• podwyższone ryzyko zwapnienia tętnic oraz rozwoju nowotworów,

• obfite krwawienia miesiączkowe,

• choroba krwotoczna noworodków,

• zakłócony rozwój niemowląt,

 

Czym grozi nadmiar witaminy K?

Naturalną witaminę K trudno przedawkować i nawet w dużych dawkach jej toksyczność jest niewielka. Inaczej rzecz wygląda z syntetyczną postacią witaminy K. Zbyt duża jej podaż niesie ryzyko powiększenia wątroby i osłabienia pracy tego organu, żółtaczki oraz anemii. Nasilona krzepliwość krwi może doprowadzić również do zakrzepicy. Inne objawy hipowitaminozy witaminy K to uczucie gorąca oraz nadmierne pocenie się.

 

Czy witamina K zawsze jest mile widziana?

Witamina K wpływa na prawidłowe krzepniecie krwi. W niektórych jednak przypadkach obniżona krzepliwość jest wskazana. Dotyczy to chorujących na chorobę niedokrwienną serca, osób po zawałach czy po zabiegach wszczepienia sztucznych zastawek. W ich przypadku konieczne może być zastosowanie leków o działaniu antagonistycznym w stosunku do witaminy K w celu zapobieżenia powstaniu skrzepów.