Witamina B1 – funkcje, źródła, niedobór, nadmiar

 

Witamina B1 (tiamina) jest pierwszą odkrytą witaminą. W 1897 roku holenderski lekarz Christiaan Eijkman odkrył, że ryż niełuszczony zawiera składnik, który zapobiega chorobie Beri-beri. Za odkrycie to naukowiec otrzymał Nagrodę Nobla. Czynnik ten z czasem nazwany został witaminą B1. Z otrąb ryżowych jako pierwszy tiaminę wyodrębnił polski biochemik Kazimierz Funk.

Witamina B1 występuje zarówno w produktach roślinnych, jak i zwierzęcych. Należy do grupy witamin rozpuszczalnych w wodzie. Ze względu na jej wpływ na układ nerwowy i w konsekwencji kondycję psychiczną i samopoczucie nazywana jest czasami witaminą nastroju.

 

Jakie funkcje w organizmie pełni witamina B1?

• jest koenzymem wielu reakcji enzymatycznych, wpływa na procesy oddychania komórkowego, uczestniczy w przemianie węglowodanów i prawidłowym utlenianiu glukozy,

• umożliwia właściwe funkcjonowanie i regenerację układu nerwowego,

• wspomaga prawidłowy wzrost i rozwój organizmu,

• aktywizuje wydzielanie hormonów gonadotropowych regulujących czynności gruczołów płciowych,

• wpływa na poprawne funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego,

• przyśpiesza gojenie się ran,

• w przypadku zatrucia ołowiem pomaga w detoksykacji organizmu,

• łagodzi objawy stresu,

• zmniejsza poziom odczuwanego bólu, szczególnie w zespołach bólowych kręgosłupa,

• bierze udział w syntezie witaminy B3,

 

Jakie są źródła witaminy B1?

Drożdże piwne, drożdże piekarskie, mąka pełnoziarnista, fasola biała, groch zielony, soja, soczewica, ryż brązowy, polędwica wieprzowa, schab, wątroba wieprzowa, wątroba wołowa, pieczywo pełnoziarniste, otręby pszenne, pistacje, orzechy arachidowe, pestki słonecznika, kiełki pszenicy, płatki owsiane, kasza gryczana, orzechy ziemne, kasza manna, jajka, ziemniaki, por, kalafior, orzechy laskowe, marchew, kapusta, czosnek, bób, pomidory, jabłka, mandarynki, pomarańcze, banany, brzoskwinie, truskawki, jagody.

 

Jakie czynniki ułatwiają, a jakie utrudniają wchłanianie witaminy B1?

Czynniki pogarszające wchłanianie witaminy B1 to alkohol, kofeina, soda spożywcza, antybiotyki, estrogen, środki antykoncepcyjne, diuretyki, nadczynność tarczycy, schorzenia układu pokarmowego.

Biodostępność witaminy B1 zmniejszają także taniny obecne w liściach herbaty, kawie czy kakao.

Witaminę B1 łatwo ulega zniszczeniu podczas obróbki termicznej w wysokich temperaturach i w środowisku o wysokim pH. Niszczy ją także tiaminaza – enzym występujący w surowych rybach i skorupiakach.

Przyswajanie witaminy B1 polepszają witamina B2, witamina B3, witamina C, witamina E, mangan, magnez. Syntezę mikrobiologiczną tiaminy zwiększa również błonnik.

 

Jakie jest zapotrzebowanie organizmu na witaminę B1?

Przedstawione poniżej dane opracowane zostały w Instytucie Żywności i Żywienia:

• dzieci od roku do trzech lat – 0.5 mg/dobę

• dzieci od czterech do sześciu lat – 0.6 mg/dobę

• dzieci od siedmiu do dziewięciu lat – 0.9 mg/dobę

• dzieci od dziesięciu do dwunastu lat – 1.0 mg/dobę

• dziewczęta od trzynastu do osiemnastu lat – 1.1 mg/dobę

• chłopcy od trzynastu do osiemnastu lat – 1.2 mg/dobę

• kobiety dziewiętnaście lat i więcej – 1.1 mg/dobę

• kobiety ciężarne – 1.4 mg/dobę

• kobiety karmiące – 1.5 mg/dobę

• mężczyźni dziewiętnaście lat i więcej – 1.3 mg/dobę

Zapotrzebowanie na tiaminę wzrasta podczas wzmożonego wysiłku fizycznego i przewlekłego stresu.

 

Jakie są skutki niedoboru witaminy B1?

Najczęstsze przyczyny niedoboru tiaminy to nieprawidłowo zbilansowana dieta, nadużywanie alkoholu, stosowanie diuretyków, czyli leków moczopędnych.

Niewielki deficyt tiaminy objawia się zmęczeniem, osłabieniem, złym nastrojem, drażliwością i problemami z koncentracją.

Głęboka awitaminoza witaminy B1 prowadzi do choroby Beri-beri – w wyniku zaburzenia gospodarki węglowodanowej organizmu dochodzi do gromadzenie się nadmiaru toksycznego kwasu pirogronowego, który uszkadza komórki nerwowe i mięśnie okołoruchowe.

Objawy choroby Beri-beri to polineuropatia, zwyrodnienie nerwów, zaburzenia psychiczne, porażenia i zaniki mięśni, osłabienie czucia, obrzęki twarzy, tułowia, kończyn górnych i dolnych, oczopląs, zmiany skórne, apatia, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia pamięci i koncentracji, problemy z mówieniem, duszność, brak apetytu, nudności, wymioty, utrata masy ciała.

Leczenie choroby Ber-Beri polega na uzupełnianiu braków witaminy B1 odpowiednimi preparatami oraz stosowaniu diety bogatej w produkty zawierające tiaminę.

U alkoholików niedobory tiaminy prowadzić mogą do encefalopatii alkoholowej, organicznego zespołu Korsakowa i majaczenia alkoholowego.

Cierpiący na deficyt witaminy B1 częściej niż inni atakowani są przez komary. Spowodowane to jest niższym niż w pozostałej części populacji stężeniem substancji odstraszających owady w ich skórze.

Niedobory tiaminy obserwuje się często także u osób przyjmujących przez dłuższy czas furosemid, gdyż ten diuretyk wraz z moczem usuwa także tiaminę.

Badania naukowe wykazały także, że chorzy na cukrzycę aż piętnaście razy szybciej niż osoby zdrowe tracą witaminę B1 i że przeważająca większość z nich cierpi na jej niedobory. Pozwoliło to naukowcom wysunąć tezę, że dodatkowe suplementowanie tiaminy pomogłoby chronić organizmy diabetyków przed nadmiarem glukozy, zapobiegając w ten sposób wystąpieniu powikłań cukrzycowych.

 

Jakie są skutki nadmiaru witaminy B1?

Nadmiar witaminy B1 nawet przy wielokrotnym przekroczeniu zalecanych dziennych dawek nie jest toksyczny. Zdolność wchłaniania tiaminy z układu pokarmowego jest ograniczona, a jej nadmiar jest na bieżąco wydalany z moczem.

Jednak już długotrwałe przyjmowanie zbyt dużych ilości tiaminy może wywołać reakcje alergiczne, drżenie mięśni, problemy z przełykaniem i zaburzenia rytmu serca. Źle zbilansowana dieta nie jest w stanie spowodować takich skutków. Są one możliwe wyłącznie w efekcie przedawkowania syntetycznych suplementów lub zastrzyków z tiaminą.